Η προέλευση της ονομασίας του ούζου δεν είναι γνωστή με απόλυτη σιγουριά. Εικάζεται ότι η ονομασία προέρχεται από το εξής περιστατικό: Μία εταιρία εξήγαγε το ποτό στη Μασσαλία και στα κιβώτια της εξαγώγιμης παρτίδας αναγραφόταν η φράση “uso Massalia”, δηλαδή “προς χρήση στη Μασσαλία”. Για κάποιους λόγους η φράση αυτή έγινε συνώνυμη του καλής ποιότητας ούζου, και στη συνέχεια η λέξη “Μασσαλία” έφυγε και έμεινε η λέξη uso=ούζο που στο εξής χαρακτήριζε το ποτό.
Μια λαϊκή παράδοση του Τυρνάβου λέει ότι επί τουρκοκρατίας έφτασε εκεί ένας Οθωμανός γιατρός ο Σταυράκ Μπέης. Στην πόλη τότε έπιναν ένα ποτό που έμοιαζε με το ούζο και το έλεγαν μεταβρασμένο Ρακί. Ο Σταυράκ μπέης βρέθηκε κάποια μέρα στο σπίτι του πρόκριτου Αντώνη Μακρή με τον οποίο διατηρούσε φιλία. Τον συμβούλεψε να προσθέσει στο απόσταγμα κι άλλη επιπλέον ουσία το οποίο κι έκανε. Ο Μακρής μόλις δοκίμασε το νέο απόσταγμα του άρεσε και φώναξε μωρέ τίναι τούτο ? ούζο Μασσαλίας!! εννοώντας με την λέξη ούζο ότι ήταν εκλεκτή ποιότητα και έτσι επικράτησε η ονομασία ούζο [1].
Η άποψη αυτή τείνει πλέον να εγκαταλειφθεί, καθώς δεν έχει επιστημονικό αλλά λαογραφικό χαρακτήρα. Εγκυρότερες πηγές δείχνουν ότι η λ. προέρχεται από το τουρκ. üzüm, το οποίο σημαίνει “τσαμπί σταφύλι” και “αφέψημα από σταφίδες” (βλ. Sir G. Clauson, An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish, Oxford 1972, σελ. 288).
Ιστορία
Οι απαρχές της ιστορίας του ούζου είναι άγνωστες. Εικάζεται ότι το ποτό παραγόταν σε παρόμοια μορφή από την αρχαιότητα ακόμα. Το σίγουρο πάντως είναι ότι ήδη ήταν γνωστό την περίοδο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Κατά την Οθωμανική περίοδο το ούζο ήταν διαδεδομένο στις περιοχές της σημερινής Τουρκίας, αλλά και σε περιοχές της Μέσης Ανατολής.
Η παραγωγή του ούζου αυξήθηκε και εξαπλώθηκε τοπικά στην Ελλάδα μετά την ανεξαρτησία της χώρας από τους Οθωμανούς.
Παρασκευή
Το ούζο είναι μείγμα αιθανόλης (οινοπνεύματος) νερού και διάφορων αρωματικών βοτάνων, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνεται πάντα ο γλυκάνισος. Το ούζο, σε αντίθεση με το τσίπουρο, είναι συνήθως μόνο σε μικρό ποσοστό προϊόν απόσταξης σταφυλιών. Σύμφωνα με τη νομοθεσία, το ποσοστό αυτό είναι τουλάχιστον 20%. Ωστόσο παράγονται και ούζα που είναι προϊόντα απόσταξης και σε μεγαλύτερα ποσοστά.
Η απόσταξη γίνεται σε ειδικά αποστακτήρια (καζάνια), τα οποία είναι κατά προτίμηση φτιαγμένα από χαλκό. Μετά την ανάμειξη των συστατικών ακολουθεί το “βράσιμο” του μίγματος, περισσότερες από μία φορές. Το τελικό προϊόν έχει συνήθως ανάμεσα σε 40 και 50 αλκοολικούς βαθμούς.
Κατανάλωση
Το ούζο συνοδεύεται συνήθως από μεζέδες, όπως παστά, χταπόδι, σαλάτες κ.ά. Σερβίρεται σε μικρά ή λεπτά και ψηλά ποτήρια και προστίθεται στο ποτό δροσερό νερό ή/και πάγος. Μετά την προσθήκη νερού το ποτό εμφανίζει χαρακτηριστικό υπόλευκο χρώμα, που οφείλεται στο γλυκάνισο που περιέχει.
Λαογραφία
Η ελληνική λαϊκή μούσα έχει συμπεριλάβει και το ούζο στα θέματά της. Χαρακτηριστικό υπήρξε το σχετικό ομώνυμο παραδοσιακό τραγούδι, μεταγλωττισμένο ίσως από την τουρκική, όπου εν ονόματι του ούζου γίνεται λόγος, ούτε λίγο – ούτε πολύ, για όλα τα ανατολίτικα ορεκτικά που συνοδεύονται με ούζο και που οι στίχοι του σε ρυθμό τσιφτετελιού ή μπάλλου – ( αντικριστού), έχουν ως ακολούθως, με ιδιαίτερο χαρακτηριστικό ότι κάθε γύρος σερβιρίσματος περιέχει και ένα καραφάκι ούζο:
Αααα, για το ούζο μεζεδάκι παστουρμά – παστουρμά,
σαγανάκι κεφτεδάκι με κυμά / βάι – βάι, καραφάκι ούζο,
βάλε να τα πιούμε τώρα που γλεντούμε,
τον ντουνιά τον ψεύτη μια φορά τον ζούμε.
Άααα, το πιατάκι με σαλάτα, ταραμά – ταραμά,
σαλαμάκι, μορταδέλα, παστουρμά / βάι – βάι, καραφάκι ούζο,
βάλε να τα πιούμε τώρα που γλεντούμε,
τον ντουνιά τον ψεύτη μια φορά τον ζούμε.
Άααα, τελευταίο καραφάκι, με ντολμά – με ντολμά,
σουτζουκάκια με αυγά και παστουρμά / βάι – βάι, καραφάκι ούζο
βάλε να τα πιούμε τώρα που γλεντούμε,
τον ντουνιά τον ψεύτη μια φορά τον ζούμε.
Χαρακτηριστική επίσης αναφορά έκανε και ο Μ. Βιολάρης στο εύθυμο τραγούδι του “Τι Λωζάνη τι Κοζάνη”, σε στίχους του Γ. Κακουλίδη και σύνθεση Γ. Κριμιζάκη:
“Δυο καφενεία, δυο σινεμά, / παστέλι, ούζο και παστουρμά
πολλά κορίτσια, λίγοι γαμπροί / και το βραδάκι κρύο βαρύ.
Τι Λωζάνη, τι Κοζάνη ……”
Αξιοσημείωτη και θρυλική παλαιότερη αναφορά στο περίφημο ούζο του Τυρνάβου:
“Φέρτε μου ούζο του Τυρνάβου να καθίσω και να πιω….”
ή ακόμα οι στίχοι που αποτελούν την αποθέωση της κατανάλωσης ούζου και της εξ αυτού ακολουθούμενης κατάστασης:
“Ούζο όταν πιεις / γίνεσαι ευθύς
βασιλιάς δικτάτορας, / Θεός και κοσμοκράτορας.
Σαν το καλοπιείς / βρε θα ευφρανθείς
κι όλα πια στο κόσμο / ρόδινα θε να τα δεις”.
(στιχ. Αιμ. Σαββίδη, με τη Χ. Αλεξίου)
